TS. NGUYỄN THỊ HOÀN
Khoa LLCT- Đại học KTQD
Email: hoannt@neu.edu.vn
Tóm tắt: Thế giới đang chứng kiến sự phát triển vượt bậc của công nghệ, cùng với đó là sự ra đời của nhiều ngành khác nhau với sự trợ giúp rất lớn từ kỷ nguyên 4.0. Nền kinh tế chia sẻ đang hiện hữu ở rất nhiều ngành nghề, rõ nhất là lĩnh vực vận chuyển, lưu trú, du lịch, dịch vụ tài chính ứng dụng công nghệ cho vay ngang hàng…. Bài viết này đề cập tới lĩnh vực kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ tại Việt Nam, phân tích những tác động của phương thức kinh doanh này đối với kinh doanh lưu trú truyền thống. Trên cơ sở nhận diện những thách thức của việc phát triển mô hình kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ tại Việt Nam, tác giả đưa ra một số khuyến nghị về chính sách nhằm quản lý hiệu quả mô hình kinh tế này trong thời gian tới.
Từ khóa: dịch vụ lưu trú chia sẻ, kinh doanh, kinh tế chia sẻ, quản lý, Việt Nam
1. Kinh tế chia sẻ là gì?
Có rất nhiều định nghĩa và cách hiểu khác nhau về kinh tế chia sẻ. Theo Wikipedia, “Sharing economy” hay “Kinh tế chia sẻ” là mô hình “thị trường lai” (ở giữa sở hữu và tặng quà), trong đó đề cập đến việc chia sẻ quyền truy cập vào hàng hóa và dịch vụ (phối hợp thông qua các dịch vụ trực tuyến dựa vào cộng đồng). Kinh tế chia sẻ cũng được coi là hoạt động tái thiết kinh tế, trong đó các cá nhân ẩn danh có thể sử dụng các tài sản, dịch vụ nhàn rỗi (bao gồm cả các tài sản vô hình như kỹ năng cá nhân và thời gian rảnh rỗi), được sở hữu bởi các cá nhân khác thông qua các nền tảng kết hợp trên Internet. Đó là một mô hình kết nối để những người tiêu dùng có thể tận dụng nguồn lực dư thừa của nhau.
Trong kinh doanh, kinh tế chia sẻ được hiểu là một thuật ngữ đề cập đến mô hình kinh doanh khai thác từ sự hợp thành của các yếu tố tài nguyên sẵn có kết hợp với các yếu tố công nghệ. Theo đó, mô hình này thường do các doanh nghiệp khởi nghiệp khởi xướng. Đây là đối tượng không sở hữu bất kỳ một nhà máy hay một kho hàng nào nhưng lại có cả một kho tài nguyên sẵn có trên toàn cầu và luôn sẵn sàng gia nhập vào hệ thống. Theo cách hiểu phổ biến nhất, kinh tế chia sẻ là một hệ thống kinh tế mà ở đó tài sản hoặc dịch vụ được chia sẻ dùng chung giữa các cá nhân, hoặc không phải trả tiền hoặc trả một khoản phí, với tính chất điển hình là thông qua các công cụ Internet. Đây là một phương thức kết nối mới giữa người mua (người dùng) và người bán (người cung cấp) đối với một hoạt động kinh tế.
Trên thực tế, không có một định nghĩa chung cho tất cả mọi trường hợp hay mọi quốc gia. Mức độ rộng, hẹp của các định nghĩa có thể xuất phát từ các góc nhìn khác nhau. Với sự phát triển và hỗ trợ của các thiết bị công nghệ cao, các mô hình kinh tế chia sẻ đang từng bước phát triển, len lỏi vào đời sống của người tiêu dùng khắp nơi trên thế giới. Hiện đã có rất nhiều mô hình kinh tế chia sẻ và gây được sự chú ý của cộng đồng như Grap, Airbnb, Relayrides, TaskRabbit, Car Pooling…
Không đứng ngoài xu thế chung của toàn cầu, một số mô hình kinh tế chia sẻ đã xuất hiện ở Việt Nam- nơi có lực lượng tiêu dùng trẻ hùng hậu với sự nhạy cảm về công nghệ luôn là mảnh đất màu mỡ cho mô hình kinh tế này tồn tại và phát triển. Có thể kể đến một số loại hình kinh tế chia sẻ ở Việt Nam mà nổi bật là: Dịch vụ chia sẻ phương tiện giao thông (Grab, Go Viet, Dichung, Fastgo, Be...); Dịch vụ lưu trú (Airbnb, Travelmob, Luxstay); Dịch vụ cho vay ngang hàng (chủ yếu tập trung vào các doanh nghiệp Fintech). Ngoài ra, nhiều dịch vụ khác cũng đã được hình thành, như: dịch vụ du lịch, chia sẻ không gian làm việc (coworking space), gửi xe, chia sẻ lao động và việc làm...
Trong điều kiện của Việt Nam, có thể hiểu “kinh tế chia sẻ” là một phương thức kinh doanh mới của kinh doanh ngang hàng, một hệ thống kinh tế mà ở đó tài sản và dịch vụ được chia sẻ cho nhiều người sử dụng trên thị trường thông qua việc ứng dụng các nền tảng số.
Như vậy, kinh tế chia sẻ là một mô hình thị trường kết hợp giữa sở hữu và chia sẻ, trong đó đề cập đến vai trò ngang hàng dựa trên sự chia sẻ quyền sử dụng hàng hóa và dịch vụ, nhằm gia tăng lợi ích cho các bên tham gia. Ba yếu tố giúp cho việc chia sẻ quyền sử dụng các hàng hóa và dịch vụ mới được thuận lợi là: i) hành vi của khách hàng đối với nhiều loại hàng hóa và dịch vụ được thay đổi tính chất từ sở hữu đến chia sẻ; ii) liên kết mạng lưới người tiêu dùng qua các mạng xã hội trực tuyến và thị trường điện tử; iii) ứng dụng công nghệ thông tin qua các thiết bị di động và các dịch vụ điện tử.
2. Một số mô hình kinh tế chia sẻ trong lĩnh vực kinh doanh lưu trú tại Việt Nam
Có thể thấy rõ, kinh tế chia sẻ đã và đang nở rộ ở rất nhiều ngành nghề khác nhau, đặc biệt trong ngành kinh doanh dịch vụ lưu trú đang tạo ra nhu cầu cực kỳ lớn. Lối kinh doanh cộng sinh nhờ tới sự phát triển của công nghệ hiện nay được nhiều người hướng tới. Khách du lịch có những sự thay đổi nhất định trong tư tưởng chọn nơi trú chân của mình khi nghỉ dưỡng. Điều này đang ảnh hưởng lớn đến cách mà các khách sạn truyền thống đang kinh doanh. Trước đây khi lên kế hoạch đi du lịch hoặc công tác tới một địa phương nào đó trong vài ngày hoặc nhiều hơn chúng ta thường nghĩ ngay đến việc tìm một khách sạn hay nhà nghỉ, nhà trọ để “tá túc” trong những ngày lưu lại địa phương đó thì giờ đây với sự xuất hiện của hoạt đông kinh doanh lưu trú theo mô hình kinh tế chia sẻ và sự giúp đỡ của công nghệ số, việc lựa chọn một chỗ nghỉ trở nên đơn giản hơn rất nhiều. Ngoài một căn phòng khép kín trong khách sạn nhà nghỉ, nhà trọ… khách hàng có thể lựa chọn cho mình nhiều hình thức lưu trú khác nhau tùy thuộc vào nhu cầu sử dụng và mục đích chuyến đi.
Mô hình Airbnb: Airbnb là viết tắt của cụm từ AirBed and Breakfast, là ứng dụng kết nối trực tiếp người có phòng (chủ nhà/chủ phòng trọ/căn hộ/villas) cho thuê với người thuê phòng (đi du lịch/công tác) cần tìm chỗ lưu trú, kể cả ngắn ngày hay dài ngày, thông qua một ứng dụng di động với thủ tục, cách làm cực kì đơn giản mà giá cả lại rẻ, hợp lý hơn rất nhiều so với những trang web đặt phòng thông dụng khác như booking, agoda... Airbnb bắt đầu xuất hiện tại Việt Nam năm 2015 với khoảng 1.000 phòng được cho thuê và tăng gấp 6,5 lần tính đến giữa năm 2017 (5). Đây được đánh giá là ứng dụng tuyệt vời và tiện ích giúp người đi du lịch, công tác tìm kiếm được những căn phòng trống như ý mình với giá cả phải chăng (vì kết hợp trực tiếp giữa chủ nhà và khách thuê) và mang lại sự thoải mái.
Hiện nay, Airbnb khá phổ biến - tập trung chủ yếu ở Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và các thành phố du lịch lớn như Đà Lạt, Sapa, Hội An, Đà Nẵng… Với khoản phí đối với chủ nhà ở mức 3% tổng giá trị đặt phòng, phí thu khách đặt phòng ở mức 6 - 12%, mức phí này luôn hiển thị trong quá trình khách sử dụng dịch vụ và vẫn đảm bảo số tiền phải trả thấp hơn so với khi đặt phòng khách sạn qua các kênh truyền thống, mô hình Airbnb được dự báo sẽ tiếp tục được nhân rộng chỉ trong thời gian ngắn. Sau 10 năm đi vào hoạt động, qua nhiều giai đoạn thăng trầm, hiện tại Airbnb được xem như một trong những khách sạn lớn nhất trên thế giới với định giá thời điểm tháng 3/2017 là 31 tỷ USD, tương đương thương hiệu Marriott International, dù không sở hữu bất kỳ phòng khách sạn nào (5). Theo số liệu cung cấp bên lề sự kiện công bố Khảo sát khách sạn Việt Nam năm 2018 diễn ra vào tháng 7, đã có hơn 16,000 phòng cho thuê theo ứng dụng này tại Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh. Số lượng này bằng tổng số phòng của tất cả các khách sạn từ 2-4 sao của thành phố Hồ Chí Minh - một trung tâm du lịch lớn nhất của cả nước. (Theo số liệu từ Sở Du lịch thành phố Hồ Chí Minh, toàn thành phố có 341 khách sạn từ 2-4 sao, với 16,912 phòng).
Mô hình Travelmob: Được thành lập từ năm 2012 tại Singapore, Travelmob hiện nay đã có mặt ở hầu hết các điểm đến nổi tiếng trong khu vực Đông Nam Á và châu Á. Tại Việt Nam phiên bản tiếng Việt của Travelmob tại địa chỉ vn.travelmob. Giống như Airbnb, Travelmob là một trang có thể đăng tải thông tin về việc cho thuê nhà hay phòng ngủ của trong thời gian ngắn hạn. Chủ nhà sẽ cung cấp thông tin cần thiết về vị trí, diện tích, giá cả miễn phí trên Travelmob, qua đó du khách sẽ lựa chọn nơi lưu trú phù hợp với nhu cầu của họ. Chủ nhà sẽ trả một khoản phí dịch vụ khi giao dịch thành công. Travelmob sẽ là trung gian giải quyết các giao dịch tài chính giữa hai bên.
Mô hình Luxstay: Trước khi Airbnb tấn công vào thị trường Việt Nam, Luxstay là cái tên duy nhất hoạt động trong lĩnh vực cho thuê phòng, khách sạn trên ứng dụng. Được thành lập cuối năm 2016 bởi ông Nguyễn Văn Dũng - nhà sáng lập kiêm Chủ tịch Netlink, Luxstay dựa trên nền tảng trực tuyến kết nối với những chủ nhà, những người có nhu cầu thuê ngắn hạn, trong đó có khách du lịch hoặc những người muốn kinh doanh… Tiềm năng từ hãng là cực kỳ lớn khi mà đây dường như đang là một thị trường ngách còn bị bỏ ngỏ chưa nhận được nhiều sự chú ý. Luxstay ngay lập tức nhận được khoản đầu tư lên tới hàng triệu USD từ các quỹ như CyberAgent Ventures (Nhật Bản), Genesia Ventures (Nhật Bản), ESP Ventures (Singapore), Founders Capital (Singapore) và Nextrans (Hàn Quốc). Luxstay đã khá nhạy bén kết nối những chủ nhà cho thuê căn hộ du lịch cao cấp và biệt thự nghỉ dưỡng ngắn ngày với những khách hàng yêu thích sự trải nghiệm. Tại thời điểm này chủ căn hộ hợp tác với Luxstay không những không mất phí mà còn được hỗ trợ truyền thông và các gói sản xuất hình ảnh hấp dẫn. Với một đội ngũ kiểm soát chất lượng chuyên nghiệp sàng lọc kỹ càng từng căn hộ hợp tác listing cộng hưởng với số tiền đầu tư khủng, chẳng mất nhiều thời gian, hãng đã nhanh chóng cán mốc 3000 chỗ ở là những Homestay, khách sạn, biệt thự cao cấp ở hầu hết các tỉnh thành có du lịch phát triển tại Việt Nam. Hiện tại, Luxstay đang sở hữu hơn 15,000 chỗ nghỉ tập trung, chủ yếu vào các khu vực thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và các điểm du lịch như Nha Trang, Sapa, Hạ Long, Đà Nẵng, Đà Lạt (4). Là công ty kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ (home-sharing) chính thức và đầu tiên tại Việt Nam, Luxstay đã nhanh chân hơn các thương hiệu khác trong lúc Việt Nam chưa có một doanh nghiệp nào đủ lớn để dẫn dắt thị trường khi các hình thức cho thuê nhà, cho thuê homestay còn nhỏ lẻ và rời rạc. Luxstay đã tận dụng triệt để lợi thế dẫn đầu của người đi tiên phong cũng như sự am hiểu về thị trường bản địa, nhanh chóng thâu tóm thị trường, đẩy mạnh tốc độ phát triển tập trung vào cốt lõi và giá trị trải nghiệm của sản phẩm, từ đó, gây dựng nên một hệ sinh thái về dịch vụ lưu trú ngắn hạn chuyên biệt cho homestay của riêng mình. Luxstay đạt đến thành công là nhờ cách nhìn nhận vấn đề thị trường bất động sản. Có thể thấy rằng trong vòng 6 năm trở lại đây ngành bất động sản có sức mạnh cực kỳ lớn, mở rộng từ quy mô đến chất lượng. Thêm vào đó, ngành bất động sản được đánh giá là sẽ phát triển trong vài năm tới ở các thành phố lớn và những thành phố trọng điểm du lịch. Đây là lợi thế đầu tiên để Luxstay có được nguồn lực đầy tiềm năng phát triển hệ thống nhà ở, khách sạn cho thuê của mình. Có thể chưa so sánh được với “ông lớn” Airbnb, nhưng ứng dụng thuần Việt như Luxstay đang ngày càng được ưa chuộng và tin tưởng sử dụng bởi sự am hiểu văn hóa bản địa, những chính sách khuyến mại cũng như dịch vụ chăm sóc khách hàng.
Trên đây là một số mô hình kinh tế chia sẻ trong lĩnh vực du lịch bước đầu đã xuất hiện ở Việt Nam. Với một thị trường hơn 90 triệu dân cùng hạ tầng công nghệ ổn định, những mô hình này sẽ có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển và người tiêu dùng Việt Nam cũng sẽ có thêm nhiều lựa chọn cho nhu cầu của bản thân mình.
3. Tác động của “kinh tế chia sẻ” đến hoạt động kinh doanh dịch vụ lưu trú
Từ một số mô hình kinh doanh theo kiểu “home- sharing” được đề cập ở trên, có thể nhận thấy phương thức kinh doanh này có những tác động nhất định đến phương thức kinh doanh lưu trú truyền thống. Mặc dù không phải là một công ty kinh doanh khách sạn mà là một mô hình trung gian kết nối giữa người cho thuê phòng và khách du lịch nhưng mô hình kinh doanh lưu trú theo phương thức kinh tế chia sẻ đã giúp người tiêu dùng có thể tiếp cận và khai thác sử dụng những tài sản mà họ không sở hữu và không có điều kiện sở hữu riêng (căn hộ; phòng nghỉ); đồng thời giúp người sở hữu tài sản (chủ của các căn hộ, phòng nghỉ) có cơ hội để tăng thêm thu nhập. Trong tương lai, sự lớn mạnh của mô hình này sẽ là mối đe dọa với mô hình kinh doanh lưu trú truyền thống. Số liệu từ AirDNA cho biết, 68% chủ hộ tham gia Airbnb tại thành phố Hồ Chí Minh sở hữu 2 căn homestay trở lên, thu nhập trung bình hàng tháng 14 triệu đồng/căn hộ, với 56% chủ nhà cho thuê nguyên căn. Con số này dự kiến sẽ còn tăng lên, “ăn theo” sự phát triển của ngành hàng không giá rẻ. Trong khi đó, tại Hà Nội, doanh thu các chủ nhà nhận được cho mỗi căn hộ lại chỉ đạt mức 8-9 triệu đồng/tháng (4). Cũng theo thống kê từ AirDNA, tổng số chủ nhà hiện nay tại Việt Nam ở mức xấp xỉ 19,000; trong đó có tới 5,000 chủ nhà tại miền Bắc và miền Nam, số còn lại phân bổ tại miền Trung, Tây Nguyên. Tuy nhiên, điều đặc biệt là một chủ nhà thường đăng ký sở hữu trên 2 chỗ nghỉ qua các trang OTA, nền tảng đặt phòng (chiếm 69%) (4). Điều này khẳng định home-sharing không đơn thuần là nguồn tăng thu nhập cho những chủ nhà có phòng nhàn rỗi mà đã trở thành sản phẩm kinh doanh sinh lời, đầy tiềm năng của các nhà đầu tư.
Mô hình kinh doanh lưu trú theo phương thức kinh tế chia sẻ đem lại cho người tiêu dùng nhiều sự lựa chọn cho kỳ nghỉ của mình. Nếu bạn đi nghỉ dưỡng cùng gia đình hoặc đông bạn bè, có thể thuê được những biệt thự, villas gồm nhiều phòng với giá rẻ. Với những ai thích du lịch bụi và muốn tiết kiệm chi phí lưu trú tối đa, có thể chọn hình thức Shared room để nghỉ ngơi. Trước đây, khách du lịch chỉ chọn chỗ ở đơn thuần là một nơi dừng chân nghỉ ngơi thì nay họ mong muốn nhận được giá trị nhiều hơn. Theo khảo sát về xu hướng du lịch toàn cầu trong năm 2018 do Visa thực hiện với sự tham gia của hơn 15.000 người đến từ 27 quốc gia, trong đó có Việt Nam, đã chỉ ra rằng khách du lịch hiện nay thường mong muốn đạt được cả hai mục tiêu là “khám phá” và “tận hưởng” trong những chuyến đi của mình. Chính sự thay đổi trong nhu cầu tìm kiếm cảm giác kết nối - tận hưởng - khám phá, homestay trở thành một sự lựa chọn tối ưu không chỉ về trải nghiệm mà còn cả về chi phí dành cho những người đam mê xê dịch hiện nay.
Sự xuất hiện của mô hình kinh doanh dịch vụ lưu trú theo phương thức kinh tế chia sẻ buộc các doanh nghiệp kinh doanh lưu trú đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ phải đối diện với sự cạnh tranh mạnh mẽ. Không thể phủ nhận với mạng lưới phòng nghỉ và căn hộ cho thuê phủ rộng ở khắp các tỉnh thành trên cả nước, sự hỗ trợ của công nghệ thông tin, phương thức thanh toán đơn giản tiện ích và đặc biệt là sự trải nghiệm một hình thức lưu trú hoàn toàn mới với sự tiện ích, tự do thoải mái lại khá gần gũi với cộng đồng dân cư là những lợi thế mà mô hình kinh doanh này đem lại cho người tiêu dùng đã khiến cho thị phần của các khách sạn truyền thống đang ngày càng bị thu hẹp. Trong khi khách sạn truyền thống có dấu hiệu chững lại trong cuộc đua về nguồn cung lưu trú, thì thị trường kinh doanh home-sharing tại Việt Nam lại đang tăng trưởng nóng, với tốc độ 452% về số lượng nguồn cung chỗ ở trong 1 năm qua (4). Mô hình home-sharing không chỉ là lời giải cho bài toán tận dụng nguồn cung về chỗ ở dư thừa mà còn giúp đáp ứng sự thay đổi về nguồn cầu về lưu trú du lịch.
Với phương thức hoạt động khá linh hoạt lại tận dụng tối đa sự trợ giúp của công nghệ, hình thức kinh doanh lưu trú theo mô hình kinh tế chia sẻ có khả năng tiếp cận với khách hàng rộng rãi. Đây chính là vấn đề mà các doanh nghiệp khách sạn vừa và nhỏ còn rất nhiều hạn chế. Kinh tế chia sẻ mở ra không gian rộng lớn để phát triển và lấp đầy những khoảng trống của các thị trường kinh doanh truyền thống. Tại các nền tảng trực tuyến, người mua và người bán nhanh chóng tìm được nhau. Nhờ sự tương tác trực tiếp này, các khâu trung gian và kết nối cung cầu có tính chất trung gian sẽ giảm đi.
Dù Airbnb là một công ty ngoại, nhưng với kinh nghiệm và đã thống lĩnh ở 191 quốc gia khác nhau, thì khi gia nhập Việt Nam, hãng này cùng với Travelmob, Luxstay đang tạo ra những bước thay đổi trong hành vi tiêu dùng của cả một ngành hàng cũng như cơ hội xây dựng một ngành công nghiệp mới. Chính vì vậy, khi chính thức có mặt trên thị trường, ngành công nghiệp Home-sharing Việt Nam đang có kịch bản khá giống với thị trường gọi xe nhanh và đang gây nhiều tranh cãi với những doanh nghiệp vừa và nhỏ trong ngành khách sạn Việt Nam, đảo lộn những gì vốn có với những cách kinh doanh dựa vào công nghệ. Ngành du lịch chắc chắn sẽ thay đổi chóng mặt trong vài năm nữa bởi sự phát triển của các nền tảng công nghệ hỗ trợ. Nhiều vụ thâu tóm, đầu tư từ các chuỗi khách sạn vào hãng chia sẻ nhà cho thuê trong thời gian tới sẽ đưa home-sharing trở thành trào lưu.
4. Một số khuyến nghị nhằm phát triển kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ tại Việt Nam
Thâm nhập vào thị trường Việt Nam vài năm trở lại đây, kinh tế chia sẻ được đánh giá đã và đang có nhiều tác động lớn tới nền kinh tế. Được ví như “con gà đẻ trứng vàng” mới cho nhiều nền kinh tế, mô hình này hiện vẫn còn nhiều không gian rộng lớn để phát triển và sẽ lấp đầy những khoảng trống của các thị trường kinh doanh truyền thống hiện tại. Kinh tế chia sẻ là xu hướng mới song hành cùng cuộc cách mạng về công nghệ thông tin trở thành một trong những trụ cột quan trọng của nền kinh tế số, là mối quan tâm hàng đầu của các doanh nhân và doanh nghiệp khởi nghiệp tại nhiều quốc gia. Mô hình này cũng đặt ra nhiều thách thức đối với các nhà quản lý chính sách tại Việt Nam, bao gồm môi trường kinh doanh thuận lợi, đảm bảo hài hòa lợi ích đối với các mô hình kinh doanh dịch vụ truyền thống; Kiểm soát việc minh bạch về thông tin; Quản lý giao dịch điện tử, thanh toán quốc tế về thương mại bằng thẻ; Quản lý chất lượng dịch vụ, sản phẩm; Chống thất thoát thuế và một số vấn đề xã hội khác nảy sinh như lao động, việc làm và an sinh xã hội... Theo nhận định của các chuyên gia kinh tế, hiện nay, kinh tế chia sẻ tại Việt Nam đang đối mặt với không ít thách thức, rào cản. Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, nhìn chung sự phát triển của các dịch vụ theo mô hình kinh tế chia sẻ tại nước ta trong thời gian qua còn mang tính tự phát, trong khi các cơ quan quản lý còn khá lúng túng trong việc xác định bản chất và cách thức quản lý mô hình này. Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật về hoạt động kinh doanh của Việt Nam như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Xây dựng, Luật Giao dịch điện tử… và các quy định về thuế hiện nay hầu như còn bỏ ngỏ đối với mô hình kinh tế chia sẻ đang gây khó cho cơ quan quản lý kiểm soát nghĩa vụ tài chính, nghĩa vụ với xã hội, nghĩa vụ với các đối tượng tham gia vấn đề an toàn cho người tiêu dùng… Ngoài ra, mô hình kinh tế chia sẻ còn tồn tại một số hạn chế khác như nguy cơ cạnh tranh không lành mạnh với các doanh nghiệp truyền thống do doanh nghiệp tham gia nền kinh tế chia sẻ không đảm bảo dịch vụ của họ đạt chuẩn theo quy định của pháp luật.
Song song với sự phát triển của kinh tế chia sẻ, một nhánh dịch vụ ngành du lịch đã ra đời, phát triển mạnh mẽ suốt thời gian qua với những tên gọi không chính thống. Đã đến lúc chúng ta phải thống nhất định danh của nó với cái tên mang ý nghĩa bao quát: Home-sharing (Dịch vụ lưu trú chia sẻ) – một thị trường ngách đầy tiềm năng và xứng đáng được công nhận.
Là một sân chơi hấp dẫn, không có lý gì home-sharing lại bị các nhà đầu tư ngó lơ. Chính bởi vậy, sự gia tăng chóng mặt về số lượng listing cũng như sự xuất hiện của những công ty chuyên nghiệp lấy home-sharing làm sản phẩm sinh lời không còn là điều xa lạ. Điều này, vô hình chung tạo ra áp lực cho các chủ nhà kinh doanh thêm dựa trên căn hộ nhàn rỗi và nảy sinh những vấn đề tiêu cực trong kinh doanh. Tiêu biểu trong số đó là những thủ thuật chơi xấu, tệ nạn đang manh nha tại Việt Nam như: giả làm khách hàng để ăn trộm tài sản; đặt phòng đối thủ dài hạn và hủy phút chót nhằm tăng cơ hội cho listing của mình hay đáng sợ hơn là mạo danh thu lời. Tương tự như chia sẻ xe (ride-sharing), chia sẻ nhà sẽ đòi hỏi một khuôn khổ tạo ra các tiêu chuẩn cho tất cả các bên tuân theo. Hiện nay, do chưa hoàn thiện các hành lang pháp lý nên tình trạng thiếu quy củ và khó khăn trong việc xử lý – quản lý kinh doanh home-sharing đang diễn ra trên toàn quốc. Đơn cử như trường hợp của Airbnb, do không có đại diện tại Việt Nam, sẽ rất khó đánh thuế vào doanh thu được tạo ra trong nước. Chính quyền địa phương, đặc biệt là các điểm du lịch đang phải đối mặt với những trở ngại từ việc cần phải tạo ra một môi trường thân thiện với khách du lịch, đồng thời tìm cách đảm bảo các quy định hiện hành không bị vi phạm.
Để lĩnh vực kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ tận dụng các lợi thế và cơ hội để phát triển bền vững cần phải quan tâm đến các vấn đề sau:
Một là, cần sớm điều chỉnh và bổ sung kịp thời các văn bản pháp quy để có những chính sách quản lý phù hợp, khai thác những yếu tố tích cực và ngăn chặn những yếu tố tiêu cực đối với hoạt động kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ và khai thác tối đa tiềm năng của mô hình này. Xây dựng môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ với kinh doanh dịch vụ lưu trú truyền thống. Hệ thống pháp luật phải có khả năng điều chỉnh mọi hoạt động kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ đảm bảo môi trường thuận lợi cho phát triển và tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa nền kinh tế này với mô hình kinh doanh dịch vụ lưu trú truyền thống. Hành lang pháp lý sẽ giúp Chính phủ kiểm soát được khoản thuế từ các công ty cung ứng dịch vụ và “người chia sẻ tài sản” qua đó nâng cao năng suất, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng trên toàn cầu.
Hai là, nâng cao năng lực quản lý của bộ máy nhà nước, đảm bảo công tác thanh tra, kiểm tra và đảm bảo an toàn thông tin trên môi trường mạng internet. Nhà nước cần đảm bảo chủ quyền trên không gian mạng, khuyến khích sự phát triển của mô hình kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ trong bối cảnh các hoạt động kinh doanh này đang có xu hướng tăng lên nhanh chóng mà vẫn đáp ứng yêu cầu quản lý được thực hiện. Mặt khác, cần thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế về mở cửa thị trường dịch vụ, về thương mại điện tử nhằm khuyến khích các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ lưu trú trên nền tảng công nghệ số.
Ba là, nghiên cứu các kinh nghiệm quốc tế và đặc thù tại Việt Nam nhằm đưa ra các giải pháp quản lý nguồn thuế hiệu quả, tránh thất thoát nguồn thu ngân sách nhà nước cũng như tạo sự công bằng cho các đối tượng nộp thuế. Để việc quản lý thuế đối với loại hình kinh doanh này có hiệu quả, đòi hỏi các cơ quan thuế phải có những chính sách linh hoạt và điều chỉnh kịp thời, đồng thời cần đẩy mạnh đầu tư ứng dụng công nghệ thông tin trong việc kiểm soát các hoạt động trong kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ.
Bốn là, chú trọng công tác an ninh mạng để đảm bảo lợi ích cho người tham gia dịch vụ lưu trú chia sẻ. Nền tảng quan trọng của kinh tế chia sẻ nói chung và dịch vụ lưu trú chia sẻ nói riêng chính là internet và công nghệ. Việt Nam là quốc gia có tốc độ tăng trưởng nhanh về người sử dụng internet cũng như công nghệ. Tuy nhiên, vấn đề an ninh mạng và câu chuyện thông tin cá nhân sử dụng Facebook bị lợi dụng gần đây cũng đặt ra nhiều vấn đề an toàn thông tin cho người sử dụng. Đây là một trong những thách thức lớn cần coi trọng nếu muốn đẩy mạnh phát triển dịch vụ lưu trú chia sẻ. Cần có những chính sách hướng dẫn các cá nhân, tổ chức trong và ngoài nước có trách nhiệm bảo mật thông tin (không cung cấp thông tin cho bên thứ ba, ngoại trừ có yêu cầu của các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền và người có thông tin cho phép) và tuyên truyền nghĩa vụ, trách nhiệm trong việc bảo mật thông tin cá nhân của người khác. Thúc đẩy giao dịch thanh toán xuyên biên giới đều phải thông qua cổng thanh toán quốc gia, do một đơn vị làm chủ (đơn vị này do Ngân hàng Nhà nước cấp phép hoạt động).
Năm là, các chủ thể muốn khởi nghiệp với mô hình kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ cần có những bước chuẩn bị về nguồn cung, đào tạo nhân lực và xây dựng niềm tin để tạo dựng thương hiệu; tập trung đầu tư phát triển mạng lưới internet, nâng cấp đảm bảo tính bảo mật tài khoản thanh toán trực tuyến, tạo một nền tảng tốt cho sự phát triển và thành công của kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ. Rõ ràng, dịch vụ lưu trú chia sẻ mang lại rất nhiều lợi ích, không chỉ giúp người dân cải thiện cuộc sống, mà còn giúp cho ngành du lịch nước ta hấp dẫn hơn với nhiều cơ sở lưu trú mang nét văn hoá địa phương với giá hợp lý. Để có thể kinh doanh lâu dài, chủ nhà, chủ homestay có phòng cho thuê (hosts) phải tuân thủ luật pháp, tự xây dựng quy định chặt chẽ cho chính cơ sở kinh doanh của mình. Chẳng hạn như trên nền tảng Airbnb, chủ nhà cũng được quyền tự đặt ra house rules (quy định trong nhà) theo luật địa phương và yêu cầu của chính mình; khách vi phạm sẽ phải hoàn toàn chịu trách nhiệm. Cần hết sức cảnh giác, tỉnh táo, đặc biệt là các chủ thể mới tham gia thị trường tránh tình trạng nhà bạn có thể vô tình trở thành nơi chưa chấp mại dâm, tội phạm công nghệ cao hoặc tổ chức sử dụng trái phép chất kích thích… Khi đó, người đầu tiên chuốc lấy rủi ro chính là các chủ đầu tư, nhà đầu tư và các nhà quản lý cơ sở lưu trú. Các chủ đầu tư, nhà đầu tư và các nhà quản lý cơ sở lưu trú có thể kết nối với nhau, cùng làm việc, tìm cách tháo gỡ nếu có vấn đề tiêu cực phát sinh để tạo ra một môi trường kinh doanh lành mạnh, hướng tới duy trì kênh thu nhập lâu dài.
Kết luận
Kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ là một mô hình kinh tế mới, phát triển trong bối cảnh của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, việc cung cấp sản phẩm dịch vụ du lịch tới du khách đã vượt qua giới hạn về cả khoảng cách thời gian cũng như không gian địa lý. Đồng thời, nó ngày càng đáp ứng tốt yêu cầu của khách hàng cũng như tối thiểu hóa chi phí trong quá trình vận hành. Là một bộ phận không thể thiếu trong kinh doanh du lịch, ngành kinh doanh dịch vụ lưu trú cần kịp thời nắm bắt những cơ hội và triển khai phương hướng kinh doanh phù hợp. Đổi mới phương thức kinh doanh, vận dụng tối đa sức mạnh công nghệ, phát triển kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ “home sharing” tuân thủ luật pháp và phù hợp với thông lệ quốc tế là điều tất yếu mà các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ lưu trú chia sẻ tại Việt Nam cần hướng tới.,.
Tài liệu tham khảo:
1. Nguyễn Phan Anh (2016), Mô hình nền kinh tế chia sẻ và gợi ý cho Việt Nam, Tạp chí Tài chính kỳ II, số tháng 7/2016 2. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2018), “Báo cáo Đề án mô hình kinh tế chia sẻ”.
3.Hoàng Văn Cương (2018), “Quản lý nhà nước trong nền kinh tế chia sẻ: Kinh nghiệm quốc tế và gợi ý cho Việt Nam”, Chuyên đề Số 14, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương.
4. Trần Minh Phương (2020), Kinh tế chia sẻ và những tác động đến du lịch tại Việt Nam, dẫn theo https://tapchicongthuong.vn/bai-viet/kinh-te-chia-se-va-nhung-tac-dong-den-du-lich-tai-viet-nam-72340.htm. 07/06/2020 lúc 12:30 (GMT)
5. Nguyễn Minh Thúy (2019), “Kinh tế chia sẻ” và những tác động đến hoạt động kinh doanh lưu trú, dẫn theo http://www.vtr.org.vn/%E2%80%9Ckinh-te-chia-se%E2%80%9D-va-nhung-tac-dong-den-hoat-dong-kinh-doanh-luu-tru.html, Thứ tư, 29/05/2019|14:13 GMT+7